[Leader As Coach 58] 8 thiên kiến nhận thức ảnh hưởng đến hiệu quả lãnh đạo của bạn
Trong bản tin tuần này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu về 8 nhóm thiên kiến nhận thức (cognitive bias) mà các nhà lãnh đạo có thể gặp phải.
Đã bao giờ bạn nghĩ rằng mình là một nhà lãnh đạo không công bằng hay có sự thiên vị?
Hầu hết mọi người sẽ nói “Không”. Thông thường, chúng ta thường cho rằng bản thân công bằng và hợp lý. Thế nhưng, hầu hết chúng ta đều mang trong mình những thiên kiến nhất định. Những thiên kiến (bias) này là những thái độ, khuôn mẫu được tích luỹ trong suốt cuộc đời, ảnh hưởng đến cách bạn đưa ra quyết định, cách bạn giải quyết xung đột, tương tác với mọi người xung quanh…
Trong bản tin tuần này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu về 8 nhóm thiên kiến nhận thức (cognitive bias) mà các nhà lãnh đạo có thể gặp phải.
1, Thiên kiến đồng dạng (Affinity Bias)
Bạn đã bao giờ tuyển một người vì người đó học cùng trường đại học với bạn, hoặc có chung sở thích với bạn? Đó là một biểu hiện của thiên kiến đồng dạng - việc chúng ta có xu hướng đồng thuận, kết thân hoặc ủng hộ những người có sở thích, cá tính giống mình.
Khi có cảm tình với một người (vì một vài điểm chung nào đó), nhiều khả năng bạn sẽ bỏ qua lỗi lầm hoặc bào chữa cho họ. Ngược lại, khi ít cảm tình với một người, bạn có khả năng đánh giá họ khắt khe hơn, không cho họ nhiều cơ hội phát triển. Sự thiên vị này phổ biến hơn bạn nghĩ, và có thể ảnh hưởng tiêu cực đến quá trình tuyển dụng, sự hoà nhập của nhân sự cũng như cảm giác về sự công bằng trong tổ chức.
2, Hiệu ứng đoàn tàu (The Bandwagon Effect)
Hiệu ứng đoàn tàu là một hiện tượng tâm lí trong đó mọi người làm điều gì đó chủ yếu vì những người khác đang làm điều này, bất kể niềm tin của họ là gì.
Ví dụ, trong một buổi họp, quan điểm bạn A đưa ra có vẻ được số đông đồng ý. C có quan điểm khác biệt. Thay vì chia sẻ quan điểm của mình, C lựa chọn việc đi theo số đông. Cuối cùng, C không thể hiện được quan điểm của mình, còn cả nhóm thì bỏ lỡ một ý tưởng đáng để khám phá. Hiệu ứng này không chỉ của riêng người lãnh đạo, mà có thể phổ biến trong toàn bộ nhân viên tổ chức.
3, Thiên kiến xác nhận (Confirmation Bias)
Thiên kiến xác nhận (confirmation bias) là xu hướng tìm kiếm thông tin để củng cố suy nghĩ, niềm tin của bản thân. Điều này diễn ra khi bạn chỉ tập trung bổ trợ niềm tin của mình mà bỏ qua các thông tin khác có nội dung trái chiều. (Nguồn: britannica.com).
Ví dụ, Trang là quản lý phòng marketing tại công ty X. Sau năm 2022, Trang nghiên cứu dữ liệu và cho rằng sang năm 2023, công ty X nên tập trung vào nhóm khách hàng cao cấp hơn. Sau khi trình bày kế hoạch, Trang nhận được nhiều phản hồi từ BOD. Thế nhưng, thay vì đón nhận tất cả các phản hồi một cách ngang bằng, Trang tập trung vào việc thu thập những ý kiến có đồng quan điểm với mình, và có xu hướng né tránh, chống đối những quan điểm trái chiều. Đây là một ví dụ của sự thiên kiến xác nhận.
Khi mang trong mình lối suy nghĩ này, chúng ta có thể né tránh/trốn tránh những bằng chứng chỉ ra rằng chúng ta có thể sai. Điều này ảnh hưởng đến chất lượng các quyết định mà bạn đưa ra.
4, Thiên kiến về kết quả (Outcome Bias)
Một số người có xu hướng đánh giá chất lượng của một quyết định dựa trên kết quả từ quyết định đó, thay vì phân tích tổng thể các yếu tố dẫn đến quyết định đó. Mặc dù cách tiếp cận này đơn giản hơn, nhưng việc đặt nặng kết quả hơn là quá trình và tất cả các yếu tố liên quan trong quá trình đó là không khôn ngoan.
Ví dụ, một nhà lãnh đạo đưa ra quyết định dựa trên cảm tính của mình, đi ngược lại lời khuyên của nhóm. Nếu kết quả tích cực, anh ta sẽ coi quyết định của mình là tốt. Mặc dù, có khả năng đây là trường hợp chỉ xảy ra một lần và mọi chuyện thậm trí có thể tốt hơn nếu người lãnh đạo làm theo lời khuyên của nhóm.
5, Thiên kiến quy chụp (Fundamental Attribution Error)
Hiện tượng này xảy ra khi chúng ta đánh giá quá cao sức ảnh hưởng của những yếu tố bên trong như tính cách và coi nhẹ mức ảnh hưởng của tình huống khi lý giải hành vi của một người. Nói cách khác, khi ta thấy ai đó đang làm gì, chúng ta thường hay nghĩ rằng hành vi ấy đến từ tính cách của người đó hơn là tình huống mà người đó đang đối mặt.
Ví dụ, khi một nhân viên đến họp muộn, chúng ta coi họ là người vô trách nhiệm và sẽ luôn đến trễ. Trên thực tế, họ có thể là một nhân viên chăm chỉ, chỉ tình cờ gặp một vấn đề cá nhân và điều đó khiến họ đến muộn.
6, Thiên kiến gần gũi (Proximity Bias)
Đây là việc nhà lãnh đạo đối xử ưu tiên hơn với những người gần gũi với họ một cách vật lý. Điều này đặc biệt phổ biến ở những mô hình làm việc hybird: nơi một số nhân viên làm việc tại văn phòng và một số khác làm việc từ xa.
Khi điều này xảy ra, những người làm việc từ xa thường cảm thấy “xa mặt, cách lòng” vì họ không nhận được nhiều cơ hội, nhiều dự án như những đồng nghiệp ở văn phòng thường xuyên hơn. Hoặc, những người có sự kết nối với quản lý của họ nhiều hơn ngoài giờ làm việc, cũng có khả năng được ưu tiên hơn.
7, Hiệu ứng hào quang (Halo Effect)
Hiệu ứng hào quang là một thiên kiến nhận thức xảy ra khi ấn tượng ban đầu về một người quá mạnh khiến bạn không còn đánh giá đúng về họ. Nếu ấn tượng ban đầu tốt, bạn sẽ nghĩ người này chỉ toàn tính cách tích cực. Ngược lại, bạn sẽ luôn thấy những điểm chưa tốt ở một người mình có ấn tượng xấu.
Một ví dụ là các nhà lãnh đạo có thể đánh giá tích cực về hiệu suất của nhân viên mà không dựa trên thành tích của họ, mà dựa trên tính cách dễ mến của cá nhân đó. Điều này cũng liên quan đến “đặc quyền sắc đẹp”, khi tại một số công ty, những người được coi là hấp dẫn thường có nhiều khả năng được tuyển dụng và tin tưởng hơn.
8, Định kiến do những tác động gần đây (Recency Bias)
Định kiến do những tác động gần đây là việc bạn đánh giá chỉ dựa trên những điều đang diễn ra gần đây, thay vì nhìn nhận cả một khoảng thời gian đủ dài.
Ví dụ, nhà lãnh đạo đánh giá hiệu suất nhân viên mà chỉ dựa trên trải nghiệm gần nhất của họ với nhân viên đó. Lý do có hiệu ứng này là do não bộ của chúng ta thường tập trung hơn vào những ấn tượng đầu tiên và ấn tượng gần nhất, bỏ qua những điều đã diễn ra ở khoảng giữa. Điều này tạo nên những đánh giá không khách quan. Một nhân viên gần đây có hiệu suất thấp, nhưng trước đó có một thời gian dài nhân viên đó đã làm rất tốt công việc của mình, nhưng rất có thể người lãnh đạo sẽ chỉ nhìn vào những điều diễn ra gần nhất.
Khi nhận thức rõ những thiên kiến bên trong mình, nhà lãnh đạo có thể ra quyết định chính xác hơn, tương tác với nhân viên công bằng hơn,… Để phát hiện ra những thiên kiến bạn đang có, cách tốt nhất là thường xuyên nhận feedback từ những người xung quanh, bạn cũng có thể làm việc với các coach chuyên nghiệp để họ giúp bạn khám phá những mô thức hành vi này.
Tuần này, chúng tôi mời bạn cùng thực hành bài tập “Lời động viên”. Những lời nói ngọt ngào, ân cần, tử tế, động viên khích lệ vào đúng thời điểm sẽ giúp tiếp thêm năng lượng, sự quyết tâm, và can đảm cho người khác. Trái lại, một câu nói cũng có thể huỷ hoại tâm trạng, động lực và ý chí phấn đấu của ai đó.
Lời nói có sức mạnh khủng khiếp như vậy, nên bạn đừng quên mình có quyền lực đối với những gì mình nói, và thận trọng trong việc sử dụng nó cho những mục đích tốt nhất có thể. Những lời cảm ơn, ghi nhận, tôn trọng từ trái tim chân thành của mình sẽ chạm được đến trái tim và cảm xúc của người khác. Nói bằng cảm xúc thật là điều mà tất cả những ngôn từ hoa mỹ không thể bắt chước được.
Tuần này, hãy thực hành nhiều hơn việc trao đi nhiều hơn những lời động viên, khích lệ cho những người xung quanh. Ví dụ, bạn có thể động viên con vì đã rất cố gắng trong những ngày đầu tiên quay lại trường học, động viên một người đồng nghiệp vừa bị sếp mắng… và cuối cùng, bạn đừng quên động viên, khích lệ chính mình nhé!
Leader As Coach là bản tin hàng tuần dành cho tất cả những ai muốn ứng dụng coaching và mindfulness vào công việc và cuộc sống của mình. Tại bản tin này, chúng tôi sẽ gợi ý một bài học lãnh đạo bằng kỹ năng coaching đơn giản, dễ áp dụng. Đồng thời, chúng tôi cũng chia sẻ với bạn một bài thực hành tỉnh thức nho nhỏ để giúp bạn luôn hiện diện trong hiện tại, thấu hiểu bản thân, cân bằng cảm xúc, từ đó làm thật tốt công việc lãnh đạo của mình. Bản tin sẽ được gửi vào 10h sáng thứ 5 hàng tuần.
Nếu bạn cảm thấy bản tin này là hữu ích, hãy chia sẻ nó với những người xung quanh nhé!